EHBO-KIT VOOR STAGE IN DE TROPEN/GHANA SAMENGESTELD DOOR MARIANNE ARTS, MOEDER VAN EEN STAGIAIRE VERPLEEGKUNDE VITALIS COLLEGE ROC WEST BRABANT,BREDA JUNI 2006.
NB: scharen en pincetten etc nooit in handbagage: die worden afgepakt!
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Inhoudsopgave:
Aanbevolen:
• Als het water niet gekookt kan worden kun je het beste een middel of methode voor
waterzuivering gebruiken: jodium, Hadex®, Chlorex®, Prisrine®, een filter, een filterend pompje of een bidon met filters (Extreme®, Katadyne®). Gebruiken volgens voorschrift. Zie folder “Water…Wat nu?” Je huisbaas heeft er waarschijnlijk veel verstand van.
• Vaak zijn tampons/maandverband en dergelijke onbekend of moeilijk te verkrijgen in
• Denk aan voldoende anticonceptiepillen. • Condooms zijn in de tropen niet altijd van goede kwaliteit. • Of het nuttig is om wat steriele 2 ml en 5 ml injectiespuiten met naalden (twee keer zoveel
naalden als spuiten) mee te nemen, is afhankelijk van het reisdoel of verblijfplaats. In jouw geval lijkt me dat niet nodig omdat je een ziekenhuis “onder handbereik hebt”. Maar misschien wel als je voor een paar weken naar de binnenlanden gaat? Overleg een en ander met de dokter of mensen die het kunnen weten. Vraag om een verklaring van de arts om te voorkomen dat je van ‘drugsgebruik’ wordt verdacht. Dit geldt ook bij binnenlandse reizen!
• Antibioticum
Op primitieve reizen en afgelegen posten kan het nuttig zijn om een breed spectrum antibioticum bij de hand te hebben voor noodgevallen. Je krijgt er geen mee, omdat je in geval van nood beter kunt terugvallen op de dokter van je ziekenhuis. Bij voorkeur Amoxicilline /clavulaanzuur (merknaam Augmentin) 500/125mg voor het geval je een luchtweginfectie krijgt met hoge koorts, benauwdheid en/of al dan niet ophoesten van geel tot groen sputum. Als dat zo is moet je een kuur afmaken van 3x 1 tablet gedurende 10 dagen (lees de gebruiksaanwijzing goed! De anticonceptiepil werkt bij het gebruik van Augmentin niet goed!). Ben je dan nog steeds ziek of heb je dan nog koorts moet je er echt de dokter weer bijhalen! Ook als je steeds zieker wordt moet je dat doen! Van Augmentin kun je diarree krijgen, dus die moet je niet innemen als je al diarree hebt. Als je hoge koorts hebt bij een luchtweginfectie en diarree moet je een andere antibioticum innemen: ciprofloxacine 500mg, 2 tabletten per dag gedurende 5 dagen. Als je hoge koorts hebt maar geen luchtweginfectie, en die koorts reageert niet op antimalariamiddelen, of als je hoge koorts hebt bij bacillaire dysenterie (dus diarree met bloed en slijm erbij) of bij ernstige huidinfecties (zie verderop), moet je een kuur ciprofloxacine 500mg à 2 tabletten per dag gedurende 5 dagen innemen. Als die binnen een week niet helpt of als je steeds zieker wordt moet je de dokter waarschuwen. Het zijn geneesmiddelen op recept, dus als je andere antibiotica nodig hebt moet je hiervoor naar de dokter; maar bedenk wel dat geneesmiddelen die in Nederland alleen op recept verkrijgbaar zijn, in de tropen vaak overal op de markt en in winkeltjes te koop zijn. Let op de ‘vervaldatum’ (= expiry date), dat wil zeggen de door de fabrikant gegarandeerde werkzame datum. Vaak blijkt die verlopen te zijn. Helaas is de kwaliteit van geneesmiddelen in de tropen niet gegarandeerd, dus kijk wel goed uit met wat je koopt! Let op de generieke of stofnaam, niet op de merknaam (zie verderop)! Als je om welke reden dan ook een ander antibioticum dan de bovenstaande zou moeten kopen kun je een van de onderstaande overwegen:
eerste dag 2 tabletten van 100 mg, daarna eenmaal daags 1
tweemaal daags 2 tabletten van 480 mg (of één forte tablet),
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
• Ontsmettingsmiddelen bij oog- en huidinfecties
Chlooramfenicol oogzalf 10mg/g (de tube is na openen beperkt houdbaar; lees de bijsluiter!) wordt aanbevolen bij een etterige ontsteking van het oogslijmvlies; ook geschikt voor geïnfecteerde huidwonden. Als je blaasjes op de ooglidranden ziet is er mogelijk sprake van een herpesvirus en moet je direct een dokter raadplegen! Als er geen verbetering is na 2-3 dagen moet je een dokter raadplegen; als het oog of de wond helemaal hersteld is moet je de zalf nog 2-3 dagen blijven gebruiken om te voorkomen dat de infectie terugkeert; niet langer dan 10 dagen gebruiken om resistentie te voorkomen. 2x per dag in allebei de ogen!
• Als je veel zalven of pillen mee moet nemen moet je de apotheek of huisarts in Nederland
om een verklaring vragen, waarin staat dat het medicijn voor eigen gebruik is bestemd. Dit kan moeilijkheden bij de douane voorkomen. Ik zou dan alle medicijnen laten labellen door de apotheek en er een kopie van de rekening bijdoen. Die kun je aan de douane laten zien als bewijs dat het niet om illegale zaken gaat (bijvoorkeur in het Engels).
• Als je tijd in Ghana er op zit bekijk dan eens of je wat je aan verbandmiddelen, pleisters
en medicijnen over hebt aan mensen kunt geven die ze daar nodig hebben?
• Een raadgeving tot slot: als je tijdens je verblijf in de tropen medicijnen hebt geslikt,
bewaar dan de verpakking en het recept. Mochten er in Nederland nog problemen zijn, dan kun je die aan de (huis)arts laten zien. Dat kan veel verwarring en onzekerheid voorkomen en maakt het voor een arts in Nederland makkelijker te bepalen wat er aan de hand geweest kan zijn.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Inhoud huisapotheek:
indicatie naam1 + sterkte gebruiksaanwijzing2
1-2 uur voor vertrek 1 tablet, max 3 per dag ; je kunt er
suf/slaperig van worden. Dus pas op in het verkeer! Alcohol erbij is absoluut verboden. 1 tablet 1x/week, te beginnen 3 weken vóór vertrek, doorslikken 4 weken na terugkomst. Bij braken binnen ½ uur na inname moet je alsnog 1 tablet innemen zodra de
braakneiging over is, bij braken ½ uur tot 1 uur na inname →
Mogelijke bijwerkingen: , misselijkheid/braken, duizeligheid, evenwichtsstoornissen, invloed op de stemming, hoofdpijn, slaperigheid of juist slapeloosheid, buikpijn/diarree. beginnen met 2 capsules van 2 mg, vervolgens na elke ‘lozing’ 1 capsule tot maximaal 6-8 capsules per dag. Langer
dan twee dagen slikken heeft geen zin. Haal er dan een dokter
bij. Niet slikken als je hoge koorts hebt of bacillaire
dysenterie (diarree met bloed en slijm in de ontlasting). Zie ook onder “diarree”. 1-2 tabletten per keer, max 4 per dag, max 4 dagen! Dan de dokter inschakelen. Door het andere voedsel, te weinig vocht en te weinig lichaamsbeweging, kun je last krijgen van verstopping
(obstipatie).; verstopping is te voorkomen door uiteraard goed, gevarieerd voedsel (fruit) te eten, voldoende vocht te drinken en veel lichaamsbeweging. Lees de bijsluiter! Niet met melk innemen, niet te lang innemen en ermee stoppen als je buikkramp krijgt. voor grondige schoonmaakbeurten van sanitair: flinke scheut
het kleinste wondje wordt in de tropen nog een infectie!
stukje watten hiermee doordrenken en het natte watje tegen pijnlijke kies of tand houden of in ‘holle’ kies. Paracetamol
kan ook helpen. Lees de folder “uw gebit gaat mee op reis” voor nog meer tips. Je kunt in Ghana beter niet naar een tandarts gaan!
max 4 zakjes per 24 uur (zwaarder). Je kunt er maagklachten
voor een nog zwaardere pijnstiller/koortswerend middel moet je een dokter raadplegen. Hoge koorts tijdens een reis is niet ongewoon (voedselvergiftiging, flinke verkoudheid door de airco e.d.), maar reis je door een malaria gebied dan moeten je alarmbellen o.a. gaan rinkelen als de koorts binnen een paar dagen weer terug is van weggeweest: ga dan direct naar een dokter! Let goed op: juist in warme landen loop je binnen no time een verkoudheid/ griep op doordat je flink zweet en dan bijvoorbeeld op de tocht komt te zitten.
helpt 6-8 uur tegen muggen, teken, zandvliegjes en andere stekende insecten en moet dus regelmatig worden bijgesmeerd. Spaarzaam aanbrengen op onbedekte lichaamsdelen; contact met ogen, neus en mond vermijden.
Als je (’s avonds) buiten zit of binnen met de ramen open (zorg voor horren!), willen citroenkaarsen of een speciale wierooksoort (zoek op de markt) als aanvulling op het insmeren ook wel eens heel effectief zijn!
de impregnatie werkt 2,5 jaar, kan max 20x gewassen worden
1 Medicijnen die geschreven zijn met een kleine beginletter zijn genoemd bij de naam van de werkzame stof of stoffen (de
stofnaam/stofnamen, ook wel genoemd de “generieke” naam); bij medicijnen die met een hoofdletter beginnen gaat het om de merknaam. Sommige landen wijken onderling af wat betreft de merknaam: pillen met dezelfde stofnaam (en sterkte) kunnen in Ghana heel anders heten dan in Nederland terwijl het dan toch om hetzelfde medicijn gaat, of juist andersom. Je moet dus altijd opletten dat de stofnaam vermeld is op het recept en op de niet-aangebroken verpakking: alleen dan kun je in het buitenland weten of je wel het medicijn hebt gekocht/gekregen dat je is voorgeschreven of dat je wil hebben.
2 Lees altijd de bijsluiter heel goed voordat je een middel inneemt, om te weten wanneer je het niet mag gebruiken, voor de dosering, om
voorbereid te zijn op mogelijke bijwerkingen en om te weten wat het met de werking van de anticonceptiepil doet!
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
niet te vaak en niet te lang gebruiken; kan overgevoeligheid
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
indicatie naam + sterkte gebruiksaanwijzing
aanbrengen tussen de tenen en in de liezen; de poeder zonodig in de sokken of (dichte) schoenen strooien. Bij een
vaginale schimmelinfectie (jeuk) of een schimmelinfectie in
de mond (wit of zwart beslag): een dokter inschakelen of je
moeder mailen, maar niet deze zalf of poeder gebruiken!
werkt kalmerend op de huid. Na het baden goed afdrogen en poeder gelijkmatig en dun verstuiven. Als je dat ook doet in
liezen, onder oksels en borsten en tussen de tenen kan het voorkómen dat daar smetplekken ontstaan en als voetpoeder kan het voorkómen dat er blaren aan de voeten ontstaan.
mag max 1 week gebruikt worden, is beperkt houdbaar.
preventief druppelen kan soms veel ellende voorkomen (na
bijv veel snorkelen/duiken). Lees de gebruiksaanwijzing.
voorkomt/bestrijdt uitdroging bij extreem vochtverlies door (heftige) diarree, na heftig/langdurig braken en door overmatig transpireren bij koorts, hoge temperaturen of zware lichamelijke inspanning; zelf te maken door 40 gram suiker (8 klontjes) en 3,5 gram keukenzout (een theelepeltje) op te lossen in een liter (gekookt, gefilterd) water; ORS volgens voorschrift oplossen in (gekookt, gefilterd) water (200ml per zakje) ORS of zelfgemaakte oplossing beetje bij beetje innemen. Ook handig tegen katers!!
om steriele gazen over grotere wonden mee te bevestigen
zie ook de folder “teken, uw ongewenste gast”
klein kompres dat 'uit zichzelf ' ijskoud wordt, handig bij
Zelf toevoegen:
• eigen sunblocker • eigen huidzalven en –cremes • eigen after-sun (tegen prickley heat) NB! Let goed op de expiry date / vervaldatum! Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
GEZONDHEIDSTIPS! 1. vliegen Alcohol in het vliegtuig werkt een stuk sterker dan op de grond en levert je bij aankomst meer problemen op met het verwerken van je jetlag. Dus matig je alcoholgebruik: of laat het liever helemaal achterwege. Veel water drinken tijdens het vliegen: dus neem bijvoorbeeld zelf ook een fles mee om niet twee uur te hoeven wachten op die twee glaasje sap 2. jetlag Door snelle verplaatsing in oostelijke of westelijke richting over verschillende tijdszones heen raakt je ‘inwendige klok’ van slag: het slaapritme is verstoord, evenals het gevoel van trek of ‘honger’ en de stoelgang. Gun jezelf de tijd, eet en drink goed en slaap de eerste dagen alleen op tijden dat het in Ghana donker is en het komt vanzelf weer goed. 3. zon Ons lichaam is er niet aan gewend dat de zon er dagelijks en vele uren per dag op schijnt. Langdurige blootstelling aan de zon betekent een verhoogd risico op huidkanker. Als je al in de zon wil liggen begin dan heel voorzichtig door dat eerste dagen kort te doen (een kwartier, niet midden op de dag) en dit geleidelijk op te voeren. ‘s Morgens vroeg en in de late middaguren kan zonnen weinig kwaad. Zonnebrandolie of zonnebrandcrème met een hoge beschermingsfactor bieden een redelijke bescherming tegen verbranden. Let vooral op neus- punt, oren en lippen. Moet je lang in de zon lopen, draag dan een hoed of een pet en een T- shirt ter bescherming. Ook bij het snorkelen is het zeer aan te raden een T-shirt te dragen en de nek extra te beschermen met zonnebrandcrème met een hoge factor. Bij gebruik van doxycycline als preventief middel tegen malaria of als antibioticum, is de kans op verbranden groter en is goede bescherming nog meer aan te raden. Bepaalde antimuggenmiddelen met de substantie DEET beïnvloeden de factor in zonnebrandolies. Je moet eerst het muggenmiddel en dan pas de zonnebrandcrème opsmeren. Deze middelen kun je eigenlijk beter niet gecombineerd gebruiken. 4. temperatuur en vochtigheid In het menselijk lichaam spelen zich vele chemische processen af. Daarbij wordt warmte geproduceerd die wij voor een deel gebruiken om onze lichaamstemperatuur op 37°C te houden. De rest geven we af aan de omgeving. Is de buitentemperatuur laag, dan is het de kunst om voldoende warmte te produceren (door extra activiteit, door rillen en klappertanden) en vast te houden (onder andere door extra kleding), zodat we niet te veel afkoelen. Hoe warmer de omgeving, des te moeilijker wordt het om het teveel aan warmte kwijt te raken. Bij een temperatuur die hoger is dan 37°C kan het lichaam geen warmte meer aan de omgeving afgeven door uitstraling. Gelukkig beschikt het lichaam nog over een ander mechanisme om overtollige warmte kwijt te raken: transpiratie. Wanneer wij transpireren verdampt het zweet op de huid en daarbij koelt de huid (en dus ook het lichaam in zijn geheel) af. Hoe meer beweging in de lucht zit (ventilatie, wind), des te sneller de verdamping en des te groter de afkoeling. Ook de vochtigheidsgraad van de omgeving is belangrijk: hoe vochtiger de lucht, des te moeilijker de verdamping van het zweet. In een warm en vochtig klimaat voelt men zich constant ‘bezweet’. Is de buitenlucht echter droog en staat er veel wind, dan verdampt het zweet zo snel dat de huid droog blijft en je niet eens merkt dat je transpireert,
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
terwijl het lichaam toch veel vocht kwijtraakt. Ook kleding (geen synthetische stoffen!) speelt een belangrijke rol bij de verdamping van zweet.
5. uitdroging en zoutverlies Door veel transpireren, merkbaar of onmerkbaar, kan het lichaam uitdrogen. Als je ook nog een op zich misschien niet eens ernstige diarree hebt, treedt de uitdroging nog sneller op. Ons dorstgevoel is niet altijd een betrouwbare graadmeter. Let daarom op of je voldoende plast. Wie te weinig plast, moet meer drinken. De urineproductie moet minstens één liter, liever twee liter per 24 uur zijn. Vooral voor baby’s en kleine kinderen kan uitdroging gevaarlijk zijn, maar ook voor volwassenen en dan met name voor ouderen. Blaas- en nierstenen komen in de tropen vaak voor bij mensen die te weinig drinken, doordat de urine dan te sterk geconcentreerd wordt. Bij transpireren verliest men niet alleen water, maar ook zout. Door verlies van te grote hoeveelheden zout kunnen klachten ontstaan als moeheid, misselijkheid, duizeligheid en spierkrampen. De meeste mensen eten meer zout dan goed voor hen is, maar in de tropen is een ruime hoeveelheid zout soms aan te bevelen. Het innemen van zouttabletten is alleen nodig onder extreme omstandigheden zoals bij zware lichamelijke arbeid of sport. In dergelijke situaties kan zoveel zout worden verloren dat alleen extra zout in het voedsel onvoldoende is en zouttabletten nodig zijn. 6. verkeer Verkeersongelukken veroorzaken méér sterfte onder Europeanen in de tropen dan tropische ziekten. Slechte wegen, onverlichte obstakels op de wegen, slecht onderhoud van auto’s, slechte chauffeurs en koeien en geiten die plotseling de weg oversteken, zijn daarvoor vaak verantwoordelijk. Probeer ‘s nachts rijden te vermijden. Pas op voor vermoeidheid en alcohol. Enkele eenvoudige maatregelen, zoals zo weinig mogelijk ‘s avonds en ‘s nachts rijden, gebruik maken van een helm (op de motor) en van gordels (in de auto), geen alcohol en slaap- of kalmeringsmiddelen nemen, kunnen veel ellende voorkomen. 7. zwemmen Bij Europeanen die voor lange tijd naar de tropen gaan, is verdrinking een belangrijke doodsoorzaak. Men verkijkt zich gemakkelijk op stromingen in rivieren en in zee; de branding is soms ongekend hevig. Misschien gaan veel mensen ook te vaak ‘met een glaasje op’ zwemmen (zie ook onder “wormen” en “huidziekten”.) Voor de kust van Ghana is de stroomsterkte te gevaarlijk: ga er niet in zee zwemmen! 8. hygiëne De hygiënische omstandigheden in tropische landen zijn vaak anders dan wij gewend zijn. Vooral op het platteland zal men het vaak zonder voorzieningen zoals stromend water en toiletten moeten stellen. Door goed de persoonlijke hygiëne in acht te nemen, is een aantal ziekten zoals darminfecties, infectie met wormen en huidziekten nogal eens te voorkomen. 8.a. Hygiëne + voedsel en drinkwater
Darminfecties worden vaak veroorzaakt door voedsel en drinkwater dat verontreinigd is met materiaal uit de ontlasting (fecaal verontreinigd, zie onder “diarree” en “darminfecties”). Een aantal adviezen met befrekking tot gezond eten en drinken: • Was je handen goed na gebruik van het toilet, vóór het bereiden van de maaltijd en vóór
• Zorg dat voedsel en drinkwater beschermd zijn tegen vliegen. • Drink alleen water en dranken uit een fles waarvan de sluiting nog goed is. Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
• Was groenten en fruit in betrouwbaar water of, indien dit niet voorradig is, in gekookt
• Als je er niet zeker van bent dat het water geschikt is om te drinken, kook het dan. • Als je etensresten bewaart, doe dit dan in een koelkast maar niet langer dan één dag. • Wees zorgvuldig met vlees en vis (goed bakken of koken) en vooral met schelpdieren.
Schelpdieren zijn een beruchte bron van infecties.
• IJsblokjes in een eersteklas hotel zullen wellicht van ‘goed’ water gemaakt zijn; in een
8.b. Lichaamshygiëne
Niet alleen hygiënische maatregelen met betrekking tot eten en drinken zijn in de tropen belangrijk, ook ons lichaam heeft extra aandacht nodig. Door de huid goed te verzorgen is een aantal huidziekten te voorkomen (zie onder “huidziekten”). • Zeer frequent douchen met gebruik van shampoo/zeep kan een te droge huid geven met
jeuk en eczeem als gevolg; gebruik van badolie kan nuttig zijn. Maar dit hoef ik jou niet te vertellen.
• Draag geen knellende kleding. • Gebruik van talkpoeder of babypoeder tussen vingers, tenen, onder oksels en in de liezen
biedt een redelijke bescherming tegen eczeem en prickly heat (zie onder “huidziekten”).
• Verzorg elk wondje om infecties te voorkomen. Ontsmet met jodium of Betadine®jodium
en bedek het met een pleister of verbandje.
Natuurlijk moet je het niet overdrijven! Tanden poetsen met kraanwater kan geen kwaad als je het water weer uitspuugt. Wanneer je bij iemand te gast bent, kun je moeilijk het aangeboden eten en drinken weigeren omdat je het niet vertrouwt. Als het eten echt onbetrouwbaar is (een rauwe biefstuk), kun je bijvoorbeeld zeggen vegetarisch te zijn, je niet goed te voelen, medicijnen te gebruiken, overgevoelig te zijn of een andere smoes verzinnen. Als je alles wat mogelijk besmet is wilt vermijden, mag je ook geen deurknoppen aanraken, geld aannemen en handen schudden!
ZIEK WORDEN IN DE TROPEN De meeste ziekten die in West Europa onze gezondheid bedreigen, zijn niet besmettelijk. In de tropen overheersen ziekten die wel direct of via een omweg, besmettelijk zijn. Dat ligt niet in de eerste plaats aan het klimaat als zodanig, maar aan de armoede, de hygiëne en de gebrekkige infrastructuur in de meeste tropenlanden. Cholera- en pestepidemieën, buiktyfus en malaria, dysenterie en lepra kwamen vroeger ook in onze streken regelmatig voor. Dat deze ziekten hier geheel of vrijwel geheel verdwenen zijn, is vooral te danken aan de verbeterde levensomstandigheden, de aanleg van riolering en waterleiding, aan verbeterde huisvesting, voeding en hygiëne. Kinderverlamming, difterie, kinkhoest en mazelen komen dankzij vaccinatie in Nederland zelden meer voor, in tegenstelling tot de meeste tropenlanden. Er zijn echter ook ziekten die wel echt tropisch zijn, dat wil zeggen dat men ze alleen in de tropen kan oplopen. Malaria tropica of filariasis kan men alleen krijgen als men gestoken wordt door tropische muggen; slaapziekte wordt alleen overgebracht door de Afrikaanse tseetseevlieg; bilharzia (schistosomiasis) kan men alleen krijgen door contact met water waarin zich bepaalde slakjes bevinden; mijnworm- en strongyloides-larven kunnen alleen gedijen in een tropisch klimaat. De grote kindersterfte in de tropen is slechts voor een klein gedeelte te wijten aan ‘tropische’ ziekten. Ze is grotendeels het gevolg van diarree en infecties van de luchtwegen die ernstig verlopen door ondervoeding. Een ondervoed kind met een onschuldige luchtweginfectie kan gemakkelijk een fatale longontsteking krijgen. Veel kinderen in de tropen sterven aan complicaties van mazelen en kinkhoest omdat zij te weinig weerstand hebben. Tuberculose is nog een groot probleem.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Aids is in veel landen een groot en toenemend probleem, ook voor de Europese toerist die seksuele relaties aangaat. Europeanen die goed gevoed en goed gevaccineerd zijn, die geen ongekookt besmet water binnenkrijgen en die bij ziekte op tijd behandeld kunnen worden, lopen in de tropen zelden méér gevaar dan zij in Nederland zouden doen.
1. Meest voorkomende klachten
Veel mensen die naar de tropen gaan, krijgen te maken met koorts en diarree. Vaak zijn deze klachten van tijdelijke aard en niet ernstig.
1.a. Koorts
Koorts kan in de tropen, evenals in Nederland, het gevolg zijn van griep of een andere onschuldige virusinfectie, van een keel- of longontsteking, etcetera. Ook komt de ziekte van Pfeiffer (Epstein-Barr virusinfectie) veel voor in de tropen, net zoals de infectie met het cytomegalovirus. Niet iedere koorts in een malariagebied duidt op malaria. Je moet op tijd je antimalariapillen innemen (zie bij Lariam onder inhoud huisapotheek). Bij koorts moet je wel altijd aan de mogelijkheid van malaria denken, ook als je je pillen volgens voorschrift hebt geslikt. Waarschuw dan een dokter! De eerste verschijnselen van malaria lijken op griepsymptomen en treden een week na de besmetting op: hoofdpijn, braakneiging, diarree, gebrek aan eetlust, vermoeidheid en een algemeen malaisegevoel. Daarna ontwikkelen zich de steeds terugkerende heftige koortsaanvallen, voorafgegaan door koude rillingen, en gepaard met hoofdpijn, zweten, malaise en myalgieën (spierpijn). Als de malaria niet tijdig wordt onderkend en dus behandeld, kan verwardheid optreden, convulsies (stuipen) en zelfs bewusteloosheid. Koorts met bloed en slijm in de ontlasting is waarschijnlijk bacillaire dysenterie (zie “darminfecties”). Koorts met huiduitslag kan dengue of tekenkoorts zijn (zie “koortsende ziekten en geslachtsziekten”). Bij koorts die wat langer aanhoudt en niet reageert op antimalariamiddelen moet worden gedacht aan buiktyfus of paratyfus (zie“koortsende ziekten en geslachtsziekten”). Onregelmatige koorts die wekenlang voortduurt kan veroorzaakt worden door brucellose, slaapziekte of kala azar (zie “koortsende ziekten en geslachtsziekten”). De kans dat je een van deze laatstgenoemde aandoeningen oploopt, is klein.
1.b. Diarree
Diarree is in principe een nuttige reactie van het lichaam: stoffen (ook bacteriën en virussen) die de darmen zo vlug mogelijk kwijt willen, worden in versneld tempo uitgescheiden. Stopmiddelen werken dit tegen en vertragen daardoor soms de genezing. Vooral in het begin van hun tropenverblijf hebben veel mensen enkele dagen diarree. In Mexico noemt de bevolking dat zeer toepasselijk turista (toeristenziekte). Deze reizigersdiarree wordt meestal veroorzaakt door vrij onschuldige bacteriën waartegen de plaatselijke bevolking allang afweer heeft opgebouwd, maar de nieuwkomer nog niet. Van voedsel of drinkwater waarvan de lokale bevolking niet ziek wordt, kan de reiziger diarree krijgen. Reizigersdiarree gaat na enkele dagen vanzelf over. Bij diarree is het belangrijk dat je voldoende drinkt om te voorkomen dat je te veel vocht verliest. Voorts kan je in de acute fase (de eerste 24 uur) een ‘licht’ dieet houden. Thee (met suiker), gekookte rijst en bouillon zijn goede huismiddeltjes. Als glucose (druivensuiker) voorhanden is, is dat beter dan suiker, vooral voor kinderen; echt noodzakelijk is het niet, zeker niet voor volwassenen. Zodra je weer honger krijgt, moet je weer gaan eten. Melk geeft soms meer last en kan beter enige tijd niet gebruikt worden. Onschuldige geneesmiddelen als Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Norit® zijn van twijfelachtige waarde. Een echt stopmiddel, zoals loperamide (Imodium®, Diacure®) is ongevaarlijk bij een onschuldige diarree en is vooral van nut als je diarree hebt en moet reizen. Je mag het niet slikken als je hoge koorts hebt of bacillaire dysenterie (diarree met bloed en slijm in de ontlasting). Veroorzaakt de diarree veel vochtverlies dan kan het nuttig zijn zogenaamde ORS (oral rehydration solution) te nemen. De bestanddelen van ORS zijn in pakjesvorm in de handel, maar je kunt iets soortgelijks ook zelf maken door 40 gram suiker (8 klontjes) en 3,5 gram keukenzout (een theelepeltje) op te lossen in een liter (gekookt, gefilterd) water en die oplossing beetje bij beetje in te nemen. Bij langdurige diarree moet je de ontlasting eens goed bekijken. Is die vettig en brijachtig, dan is het mogelijk een giardia-infectie (zie “darminfecties”). Heb je nauwelijks of geen koorts, maar zit er wel bloed en slijm bij de ontlasting, dan moet je denken aan amoebendysenterie (zie “darminfecties”). Is er tevens sprake van hoge koorts dan is een bacillaire dysenterie waarschijnlijker en zijn wellicht antibiotica nuttig en nodig (zie “darminfecties”).
2. Behandeling tropische ziekten
Behandeling van vrijwel alle tropische ziekten is goed mogelijk, maar daarvoor is wel een diagnose nodig en dus (bij voorkeur) een arts. Wanneer je rondtrekt in tropische gebieden en ziek wordt, vraag dan waar je betrouwbare medische hulp kunt vinden. Op veel plaatsen is het gebruikelijk iedere patiënt bij voorkeur te behandelen met injecties, terwijl dat meestal even goed kan met tabletten. Vraag zelf in voorkomende gevallen om pillen of tabletten in plaats van injecties, vooral wanneer je ziet dat de hygiëne ter plekke te wensen overlaat. Probeer zo snel mogelijk ter plaatse een goede ‘huisarts’ te vinden (vaak zal dat een ziekenhuisarts zijn) naar wie je toe kunt gaan wanneer dat nodig is. Vraag haar of hem wat de speciale risico’s van het gebied zijn, bijvoorbeeld of er ‘bilharziagevaar’ is (dat komt meer in Afrika dan in Zuid Amerika voor). De huisarts zal in jouw geval wel in de buurt zijn, maar toch zul je voor kleinere kwaaltjes meer op jezelf zijn aangewezen dan in Nederland het geval is. Maar het is goed iemand in de buurt te weten bij wie je terecht kunt als het werkelijk nodig is. Je kunt natuurlijk ook altijd je moeder mailen of in dringende gevallen bellen.
3. Voorkomen (preventie) van muggenbeten
Aangezien muggen ‘s avonds en ‘s nachts steken, moet je je dán beschermen tegen muggen. Probeer het huis muggenvrij te houden door muskietengaas (screening) voor de ramen. Draag ‘s avonds een lange broek en kleding met lange mouwen. ‘s Nachts is het verstandig te slapen onder een muskietennet of klamboe wanneer de slaapkamer niet op een andere manier muggenvrij kan worden gehouden. Het beste zijn muskietennetten die zijn behandeld met een insectendodend middel (permetrine). Geïmpregneerde muskietennetten zijn in Ghana waarschijnlijk overal te koop, maar je krijgt er toch een mee. Ook kleding kan met een insectendodend middel worden bewerkt (sokken, hoofd-, polsband). Muggenwerende smeersels op de huid werken relatief kort: hooguit enkele uren, zodat je steeds moet bijsmeren. Voor gebruik op de huid zijn middelen met DEET (liefst 50%) het meest geschikt. Let er wel op dat middelen met concentraties boven de 30% niet bij kinderen en bij zwangere vrouwen gedurende de eerste 12 weken van de zwangerschap gebruikt moeten worden. Voorkom contact met lippen, ogen, open of geïrriteerde huid. Als contact toch voorkomt, spoel de plek dan af met water. Raakt de huid geïrriteerd door het gebruik van DEET, raadpleeg dan een arts.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
1. DARMINFECTIES Veel tropenbewoners lopen rond met darminfecties. Een aantal van hen heeft ziekteverschijnselen, maar het merendeel heeft geen klachten en is niet ziek. Beide groepen, dus ook de gezonde ‘dragers’ (in het Engels carriers genoemd) zijn mogelijke infectiebronnen voor anderen. In hun ontlasting (feces, fecaliën) zitten bacteriën, virussen en parasieten die door het ontbreken van goede toiletten en riolering vaak terechtkomen in de vrije natuur. Het oppervlaktewater (sloten, rivieren, meren), dat door de bevolking als drinkwater wordt gebruikt, is vaak fecaal verontreinigd. Dat geldt ook voor waterputten en kan ook gelden voor moderne watervoorzieningen, zodat ook kraanwater (zelfs in een hotel) meestal niet te vertrouwen is. Je kunt dus een darminfectie oplopen door het drinken van besmet water, maar ook via andere wegen kunnen ziektekiemen vanuit ontlasting terechtkomen in je eten en drinken (zie bij “voedsel en drinkwater”). Zo kan een kok die niet goed zijn handen wast nadat hij naar de wc is geweest, het voedsel dat hij klaarmaakt besmetten. Vliegen die op ontlasting hebben gezeten, kunnen aan hun pootjes ziektekiemen meedragen naar keuken of eettafel. Op plaatsen waar menselijke fecaliën worden gebruikt als mest voor groente- tuinen, kan men geïnfecteerd raken door het eten van ongekookte groenten. Gelukkig zijn de meeste darminfecties tamelijk onschuldig. Vaak merk je er niet veel van of veroorzaken ze alleen een kortdurende ‘reizigersdiarree’ of diarree die wat langer aanhoudt en vooral brijachtige, vettige ontlasting geeft, zoals bij giardiasis. Sommige
amoebendysenterie en cholera. Buiktyfus en paratyfus zijn ook darminfecties, dat wil zeggen dat zij via voedsel of water worden verkregen, maar zij uiten zich voornamelijk door koorts; diarree is een minder opvallend symptoom. Tenslotte zijn ook kinderverlamming (polio) en besmettelijke geelzucht (hepatitis A) in eerste instantie darminfecties (de virussen die deze ziekten veroorzaken komen via voedsel of water ons lichaam binnen). Tegen buiktyfus, paratyfus en hepatitis A ben je ingeënt, als het goed is! PREVENTIE Fecaal verontreinigd voedsel en drinkwater zijn de belangrijkste bronnen van darminfecties. Wanneer je er niet zeker van bent dat het water zonder meer geschikt is om te drinken, breng het dan aan de kook, daarna doorkoken is niet nodig. Hoog in de bergen moet je het water wel enkele minuten laten doorkoken. Mineraalwater, limonade en koolzuurhoudende dranken uit flesjes zijn betrouwbaar als de sluiting (dop) nog goed is (let bij het openen van een flesje koolzuurhoudende drank op of er nog gas ontsnapt). In de betere buitensportzaak zijn goede en hanteerbare waterfilters verkrijgbaar. Ik weet niet of in het huis waar jij komt te wonen gewerkt wordt met waterfilters, maar een filterapparaat moet regelmatig worden schoongemaakt of van een nieuwe filter worden voorzien. Sommige apparaten hebben met jodium geprepareerde filters hetgeen voordelen biedt. Er zijn effectieve bidons te koop die verschillende filters combineren, ze zijn alleen vrij prijzig. Jodium is als zuiverings- en ontsmettingsstof beter dan de meeste andere middelen, maar is vanwege de smaak bij Europeanen nier populair. De smaak is te corrigeren door toevoeging van een oplossing van 0.1 N thiosulfaat, dit kan door een apotheker gemaakt worden. Voeg 8 druppels per liter water toe, na de inwerktijd van de jodium. Jodiumtinctuur (2%, 4 druppels per liter water, 15 tot 30 minuten laten in- werken) is effectief en is bij de apotheek verkrijgbaar. Betadine® jodium is ook te gebruiken, maar voeg dan 8 druppels per liter water toe; ook weer 15 tot 30 minuten laten inwerken. Mensen met schildklierproblemen, jodiumovergevoeligheid en zwangeren moeten deze vorm van waterzuivering vermijden. Waterzuiveringstabletten of -druppels zijn vaak handig voor ‘onderweg’. Volg wel goed de gebruiksaanwijzing en bedenk dat de smaak van het water er niet beter van wordt. Voedsel is
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
het meest betrouwbaar wanneer het gekookt of goed doorbakken is. Rauwe groenten en vruchten die niet geschild kunnen worden zijn vaak een bron van besmetting. Wanneer je sla, tomaten en dergelijke goed afwast met betrouwbaar water, is dat meestal wel voldoende. Van een paar doorgeslikte bacteriën wordt iemand zelden ziek, van grote aantallen vaak wel. Een paar plakjes tomaat geven minder risico dan een paar slabladen. Bij tropische temperaturen kunnen bacteriën zich veel sneller vermenigvuldigen dan in de kou. Lichtbesmet voedsel (met enkele bacteriën) kan binnen enkele uren zwaarbesmet raken. In een koelkast gebeurt dat niet. Etensresten moet je dan ook liever niet bewaren, tenzij in een koelkast en ook dan liever niet langer dan één dag. Vergeet niet dat bij stroomstoringen ook de koelkast uitvalt! Wanneer je kliekjes opwarmt, moeten ze opnieuw goed gekookt of gebakken worden. Als je buitenshuis eet, bedenk dan dat slaatjes, soep en melk(producten) ideale broedplaatsen zijn voor bacteriën en dat de ijsblokjes in je drankje misschien gemaakt zijn van besmet water. Dat laatste kan ook het geval zijn met het drankje zelf, wanneer het een onbekend lokaal product is.
1.1. Amoebendysenterie
Amoebendysenterie wordt veroorzaakt door een eencellige darmparasiet, Entamoeba histolytica. Symptomen Amoebendysenterie is een chronische ziekte zonder of met weinig koorts. Ze begint met vage buikklachten die geleidelijk toenemen. Uiteindelijk produceert de patiënt 3-4 maal per dag brijachtige ontlasting met bloed en slijm en soms tot 10 maal per etmaal wat bloederig slijm. Behandeling De ziekte kan maanden voortduren, maar kan, wanneer de diagnose eenmaal gesteld is, vlot en volledig worden genezen met medicijnen. Als je in de tropen je ontlasting laat onderzoeken, zul je misschien te horen krijgen dat je ‘amoeben’ hebt. Vraag dan of men cysten heeft gevonden (een toevallige vondst die geen verklaring geeft voor de diarree die je misschien hebt) of beweeglijke amoeben (wat betekent dat je amoebendysenterie hebt).
1.2. Bacillaire dysenterie
Bacillaire dysenterie wordt veroorzaakt door Shigellabacteriën. Symptomen Het is een acute ziekte met hoge koorts en heftige krampende aandrang. De patiënt produceert soms 10 tot 15 maal per dag ‘ontlasting’ met bloed en slijm. Behandeling Hoewel je meestal ook zonder behandeling na één tot twee weken vanzelf beter wordt, zal een arts het natuurlijk beloop niet afwachten en een antibioticum voorschrijven.
1.3. Campylobacterinfectie
Veel pluimvee (kippen) en runderen zijn verontreinigd met Campylobacter, in Nederland maar ook in de tropen. Symptomen De infectie kan zich uiten als een soort ‘buikgriep’, gastro-enteritis, met misselijkheid, braken, diarree en al dan niet met koorts. Maar het kan ook zeer heftig zijn met hoge koorts, hevige diarree met bloed en slijm. Meestal duurt de ziekte 2 tot 5 dagen, gewoonlijk niet langer dan 10 dagen. Bij ouderen kan het ook wel eens langer duren. Behandeling Door vochttoediening (ORS); bij ernstige ziekte met antibiotica.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
1.4. Cholera
Cholera wordt veroorzaakt door de bacteriën Vibrio cholerae en Vibrio El Tor. De ziekte loopt men meestal op door het drinken van fecaal besmet water. Preventie De vaccinatie tegen cholera geeft maar beperkte bescherming en is ook niet van belang voor het tegengaan van een epidemie. Hygiënische maatregelen zijn het belangrijkste ter voorkoming van cholera. Symptomen De ziekte wordt gekenmerkt door waterdunne diarree die zo ernstig kan zijn dat de patiënt binnen enkele uren uitdroogt en aan shock overlijdt. Er is geen koorts. Tijdens de cholera-epidemieën die geregeld optreden in Azië en Afrika en sinds 1991 ook weer in Zuid- en Midden-Amerika, sterven velen door gebrek aan elementaire medische voorzieningen. Een patiënt die op tijd behandeld wordt, vooral door toediening van voldoende vocht, geneest meestal vlot. Verreweg de meeste mensen die cholerabacteriën binnenkrijgen worden echter niet ziek of krijgen alleen een onschuldige diarree. Europeanen die in goede conditie zijn en een goede maagfunctie hebben, zodat veel bacteriën door het maagzuur gedood worden, krijgen vrijwel nooit ernstige choleraverschijnselen. De kans dat een reiziger met cholera wordt besmet blijkt erg klein te zijn.
1.5. Giardiasis
Giardiasis wordt veroorzaakt door Giardia lamblia, een eencellige darmparasiet, die een van de belangrijkste verwekkers van chronische diarree in de tropen is. Zeer veel tropenbewoners herbergen deze parasieten in hun darmen zonder er last van te hebben. Symptomen In het begin is er vaak waterdunne diarree, later worden de klachten meer chronisch: opgezet gevoel en pijn in de buik, misselijkheid en frequente brijachtige, vettige ontlasting. Men heeft geen last van koorts. Wanneer bij microscopisch ontlastingonderzoek deze parasieten worden gevonden bij iemand die geen klachten heeft, is behandeling niet nodig. Gezonde parasietendragers raken meestal na enige tijd hun parasieten vanzelf weer kwijt. Behandeling Bij klachten worden antibiotica gegeven.
1.6. Salmonella- infecties
Darminfecties die worden veroorzaakt door salmonellabacteriën, ’broertjes’ van Salmonella typhi en Salmonella paratyphi, zijn vaak de oorzaak van epidemietjes van voedselvergiftiging. Symptomen Evenals andere vormen van bacteriële voedselvergiftiging geven zij meestal kortdurende diarree met braken. Dit gaat vanzelf over. Veel dieren herbergen salmonella. Allerlei besmet dierlijk voedsel, zoals kip, mosselen en oesters kan ‘voedselvergiftiging’ veroorzaken. Behandeling Door vochttoediening (ORS) en bij zeer zieke mensen, vooral ouderen, door toediening van antibiotica (ciprofloxacine).
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
2. WORMINFECTIES Er zijn ongeveer twintig soorten wormen die als parasiet bij de mens kunnen voorkomen. De mens noemt men de ‘gastheer’, de wormen zijn ‘gasten’. Worminfecties geven niet altijd klachten. Of men last heeft van zijn wormen hangt vooral af van hun aantal. Zijn er veel wormen, dan spreekt men van een grote ‘wormlast’ of een zware infectie. Dat kan ernstige consequenties hebben. Maar bepaalde wormsoorten die voor de lokale bevolking een ernstig gezondheids- probleem vormen, geven Europeanen meestal weinig of geen klachten. Wanneer bij Europeanen in de ontlasting eieren worden gevonden, bijvoorbeeld van spoel- of mijnwormen, gaat het meestal om een gering aantal, wat wijst op een klein aantal wormen, een lichte infectie die ongevaarlijk is. Ook veel inwoners van tropische landen lopen rond met lichte en zelfs zwaardere worminfecties, vaak meerdere soorten tegelijk, zonder dat zij daar last van hebben. Velen denken dat wormen zich net als bacteriën en virussen in het lichaam kunnen vermenigvuldigen. Op een enkele uitzondering na (Strongyloides stercoralis, Hymenolepis nana) is dat niet het geval. Een nieuwe worm kan alleen ontstaan door een nieuwe infectie van buitenaf. Worminfecties kunnen ook niet zonder meer van mens op mens overgaan; eieren of larven van wormen hebben een bepaalde rijpingstijd in de natuur nodig of een ontwikkelingsperiode in een ‘tussengastheer’ (insect of ander dier) voordat zij een volgend mens kunnen besmetten. Aarsmaden zijn een uitzondering op die regel. Om te begrijpen hoe men een worminfectie kan oplopen respectievelijk vermijden, moet men enig idee hebben van de levenscyclus of kortweg de ‘cyclus’ van de worm, dat wil zeggen de weg die het nageslacht van de worm (ei of larve) moet gaan om tot slot een nieuwe gastheer te vinden. De cyclus is per wormsoort verschillend en soms nogal ingewikkeld. Voor het voltooien van de levenscyclus zijn voor de meeste wormen onhygiënische omstandigheden en gewoonten vereist, er is een tropische tussengastheer nodig of een tropische temperatuur. Daarom loopt men in de westerse wereld niet vaak meer een worminfectie op, maar in de (sub)tropen wel. Slechts enkele wormsoorten (aarsmade, runderlintworm) hebben zich in Nederland kunnen handhaven. Behandeling Worminfecties kan men meestal opsporen door microscopisch onderzoek van ontlasting, urine, bloed of huid, waarbij eieren of larven gevonden worden. Tegen vrijwel alle wormsoorten bestaan goede geneesmiddelen. 2.1. Aarsmaden
Aarsmaden (Oxyuris of Enterobius vermicularis) zijn draadvormige wormpjes van 1 cm lengte die ook in Nederland vaak gezien worden in de ontlasting, vooral van kleine kinderen. Zij huizen in de dikke darm. De vrouwtjeswormen komen vooral ‘s avonds en ‘s nachts uit de anus gekropen om hun eieren op de huid te deponeren. Vaak treedt jeuk op, wat aanleiding geeft tot krabben zodat de eieren aan de vingers en onder de nagels terechtkomen en daarna vaak in de mond. Uit elk doorgeslikt ei kan een nieuwe worm ontstaan. De oxyuris-eieren zijn onmiddellijk besmettelijk, niet alleen voor de wormdrager zelf maar ook voor zijn omgeving. De eieren kunnen namelijk via kleding, beddengoed en huisstof gemakkelijk terechtkomen bij broers en zusjes of bij klasgenoten. Vaak heeft (bijna) iedereen in een gezin of klas aarsmaden. Symptomen Soms veroorzaken deze wormen wat buikpijn, maar meestal is jeuk aan de anus de enige klacht. Behandeling
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Een behandeling met een wormmiddel als mebendazol (Vermox®) is effectief: eenmaal 1 tablet, na 14 dagen herhalen. Mede door goede hygiëne, zoals nagels knippen en handen wassen, raken de meeste mensen hun wormen op den duur ook vanzelf wel kwijt, zonder behandeling met een wormmiddel.
2.2. Bilharziawormen (schistosomen)
Dit zijn typisch tropische wormen, omdat de tussengastheren, bepaalde zoetwaterslakken, alleen daar voorkomen. ‘Bilharzia’ is de naam die reizigers meestal gebruiken; de infectie heet schistosomiasis. De afwijkingen die schistosomiasis veroorzaakt zijn het gevolg van weefselreacties op wormeieren die in bepaalde organen blijven steken. Wie in Afrika en Suriname gaat zwemmen in een riviertje of meer, moet zich realiseren dat vrijwel al dit water, ook al heeft het onder de lokale bevolking en expatriates de reputatie ‘vrij’ te zijn, met ‘bilharzia’ besmet kan zijn. Twee soorten zijn vooral van belang:
2.2.a. Schistosoma mansoni
Komt voor in praktisch geheel Afrika en in delen van Latijns-Amerika, onder andere Suriname. De volwassen wormen, enkele centimeters lang, leven in bloedvaten rond de dikke darm. Hun eieren moeten door de darmwand heen en via de ontlasting in oppervlaktewater terechtkomen om daar een slak te kunnen vinden en infecteren. Uit die geïnfecteerde slakken komen ten slotte wormlarven te voorschijn, die een tijdje rondzwemmen op zoek naar een nieuwe gastheer. Symptomen De mens wordt besmet doordat larven door de intacte huid heendringen. De larfjes belanden via de bloedbaan in de lever, waar ze volwassen worden. Uiteindelijk komen ze terecht in de bloedvaatjes van de darm (S. mansoni) of van de blaas (S. haematobium, die in Suriname niet voorkomt). Zware infecties kunnen op den duur ernstige buikklachten en leverafwijkingen geven. Dat komt door een weefselreactie (te vergelijken met een litteken) op de eieren. Deze eieren worden niet uitgescheiden, maar blijven ergens in het lichaam steken. Bij Europeanen, die meestal maar beperkt contact met besmet water hebben (gehad), vindt men vooral lichte infecties met weinig of geen klachten. Zij hebben nauwelijks kans op ernstige orgaanbeschadigingen.
2.2.b. Katayama-syndroom (‘acute schistosomiasis’)
Soms ontstaat een reactie op de wormen terwijl deze zich in het lichaam ontwikkelen van larven tot volwassenen: een soort overgevoeligheidsreactie. Deze doet zich voor ongeveer 4 tot 6 weken na het watercontact. De reactie gaat gepaard met koorts (soms hoog en langdurig), huidverschijnselen (‘galbulten’ of een zwelling van de huid, bijvoorbeeld rond het oog, de lip, de wang), hoest en kortademigheid en soms diarree. In deze fase zijn er vaak nog geen eieren in de urine of ontlasting. Wel kan men antistoffen tegen de schistosomen aantonen in het bloed. Deze reactie wordt ‘Katayama-syndroom’ genoemd. Behandeling Schistosomiasis kan met praziquantel (Biltricide®), eenmalig 40 mg per kilogram lichaamsgewicht, goed en afdoende behandeld worden. Preventie Vaccinatie tegen ‘bilharzia’ is niet mogelijk. Als men geen contact heeft met oppervlaktewater in gebieden waar schistosomiasis voorkomt, kan men geen bilharzia oplopen. Na zwemmen in besmet water heeft direct goed afdrogen wellicht enige zin. Het slikken van praziquantel direct nadat men heeft gezwommen is zinloos; praziquantel werkt niet of onvoldoende op de larfjes. Misschien is artemether of artesunaat (malariamiddelen) wel nuttig. Onderzoek hiernaar is gaande.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
2.3. Lintwormen
Lintwormen treft men op veel plaatsen in de tropen massaal aan bij de lokale bevolking. In principe hebben lintwormen twee opeenvolgende gastheren: een definitieve gastheer die de volwassen worm(en) herbergt en een tussengastheer met het larvestadium. Voor de mens zijn vier lintwormsoorten van belang:
2.3.a. Taenia saginata (runderlintworm)
Gastheer: mens, tussengastheer: rund. De volwassen worm, die 10 meter lang kan worden, bestaat uit een kop en een groot aantal segmenten, zogenaamde proglottiden. De eind- segmenten worden regelmatig afgestoten en komen met de ontlasting naar buiten. Ze zijn daarin zichtbaar als beweeglijke platte stukjes worm van twee bij een halve cm. Wanneer eieren uit die proglottiden worden opgegeten door een rund, ontwikkelt zich in zijn spieren het larvestadium van de worm. De mens wordt geïnfecteerd door het eten van onvoldoende verhit besmet rundvlees. Deze vorm komt ook in Nederland voor. Symptomen De meeste lintwormdragers hebben geen enkele klacht. Sommigen hebben wat buikpijn. Behandeling De behandeling is eenvoudig: niclosamide (Yomesan®), 2g eenmalig (goed kauwen) of praziquantel (Biltricide®), eenmalig 10 mg per kg.
2.3.b. Taenia solium (varkenslintworm)
Gastheer: mens, tussengastheer: varken. Deze worm, die 3 meter lang wordt, komt in Nederland niet voor. De cyclus is vergelijkbaar met die van Taenia saginata. Men wordt besmet door het eten van onvoldoende verhit vlees van varkens of wilde zwijnen die in hun spieren het larvestadium herbergen. Symptomen Ook deze lintworm geeft zelden klachten. Toch kan hij gevaarlijk zijn omdat de mens naast gastheer ook tussen- gastheer kan worden. Dan komen de larven in allerlei lichaamsdelen terecht, waar zich vervolgens knobbeltjes ontwikkelen. Als dit bijvoorbeeld gebeurt in de hersenen, kan dat
epilepsie (vallende ziekte) veroorzaken.
neurocysticercose geheten, komt veel voor in Midden- en Zuid-Amerika en delen van Azië (India). Bij Europese reizigers komt dit zelden voor. Behandeling De behandeling van de volwassen lintworm in de darm gebeurt met niclosamide (Yomesan®) of praziquantel (Biltricide®), als hierboven. Behandeling van de infectie met het larvenstadium (cysticercose ) is moeilijk en geschiedt door specialisten.
2.3.c. Hymenolepis nana (dwerglintworm)
Gastheer: mens (of muis), tussengastheer: mens (of vlo). Een lintwormpje van maar 2 cm lang dat een hele cyclus buiten de mens om kan doormaken, maar waarvan deze ook zowel de gastheer als de tussengastheer kan zijn zonder dat hij daar veel van merkt. Beide stadia vindt men bij de mens alleen in de darmen. Men kan geïnfecteerd worden door het eten van besmet voedsel. Symptomen Soms veroorzaken deze wormpjes wat buikpijn en diarree. Behandeling Praziquantel (Biltricide®), eenmalig 25 mg per kg.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
2.4. Echinococcus granulosus (blaasworm)
Gastheer: hond, tussengastheer: schaap. Normaliter speelt de mens geen rol in de cyclus van deze worm, maar door het doorslikken van eieren kan hij tussengastheer worden. Het larvestadium kan zich ontwikkelen in diverse organen, vooral in de lever, en daar ernstige afwijkingen geven (hydatide cyste). Deze infectie komt nog wereldwijd voor, maar niet meer van nature in Nederland. Europeanen in de tropen worden slechts zelden geïnfecteerd. Behandeling Albendazol Eskazole® (in Nederland), Zentel® (in buitenland) en aspiratie van de cyste of operatie.
2.5. Mijnwormen
De twee mijnwormsoorten die bij de mens voorkomen als darmparasiet heten Ancylostoma duodenale en Necator americanus. Zij zijn 1 cm lang en zitten vast aan het slijmvlies van de dunne darm, waar zij kleine wondjes maken met als gevolg bloedverlies. Wanneer ontlasting met eieren op de grond terechtkomt, kruipen de reeds gevormde larven eruit. Een nieuwe gastheer wordt besmet doordat larven via de huid binnendringen bijvoorbeeld bij het lopen op blote voeten. Europese kinderen, die graag blootsvoets lopen of spelen op grond die fecaal besmet is, krijgen wel eens mijnwormen binnen, maar zelden zoveel dat daardoor bloedarmoede ontstaat. Dat gebeurt alleen bij zware infecties, zoals die onder de lokale bevolking vaak voorkomen. Zonder herinfectie van buitenaf verdwijnt ook deze worminfectie vanzelf in enkele jaren. Behandeling Mebendazol (Vermox®), 100 mg tweemaal daags, 3 dagen.
2.6. Spoelwormen
Spoelwormen (Ascaris lumbricoides) zijn lichtroze wormen, die circa 30 cm lang en 5 mm dik zijn. Zij leven in de dunne darm waar de vrouwtjes eieren leggen die met de ontlasting mee naar buiten komen. De eieren zijn pas ‘besmettelijk’ nadat zij enkele weken in de natuur hebben kunnen rijpen (embryoneren). Uit elk rijp ei dat wordt doorgeslikt kan weer een nieuwe worm ontstaan. Deze cyclus zal zich in Nederland maar zelden kunnen voltrekken, maar in de tropen kan men geïnfecteerd worden door het eten van fecaal besmet voedsel, bijvoorbeeld ongekookte groenten. Symptomen Soms krijgt men de wormen zelf te zien: zij kunnen met ontlasting of braaksel mee naar buiten komen of spontaan uit de anus kruipen. Dat komt nogal eens voor vlak na aanvang van de behandeling van een worminfectie, omdat de worm daardoor gaat zwerven. Wie daar niet op bedacht is en zoiets voor het eerst ziet, kan er erg van schrikken; het is echter volstrekt ongevaarlijk. Inheemse kinderen hebben soms tientallen of honderden spoelwormen. Zulke zware infecties geven buikpijn, diarree, gebrek aan eetlust en soms zelfs afsluiting van een stuk darm. Lichte infecties met enkele wormen geven echter zelden klachten. Behandeling Spoelwormen kunnen slechts één à twee jaar leven. Daarna worden zij met de ontlasting vanzelf geëlimineerd. Wanneer men niet van buitenaf opnieuw geïnfecteerd wordt (door het doorslikken van nieuwe eieren) is men dus na hooguit twee jaar zijn wormen kwijt. Men kan dit proces versnellen met mebendazol (Vermox®), 100 mg tweemaal daags, 3 dagen.
2.7. Strongyloides stercoralis
Dit is een worm waarvoor geen Nederlandse naam bestaat; men spreekt wel van ‘Birma-worm’. De volwassen wormen zijn slechts 2 mm lang en huizen in de dunne darm. In tegenstelling tot andere wormen kunnen zij zich in de mens vermenigvuldigen en zodoende
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
levenslange infecties geven. Strongyloidiasis komt veel voor in Azië (o.a. Indonesië), in Zuid-Amerika (o.a. Suriname), maar ook in Afrika, in de VS (Mississippi-vallei) en in Europa (Po-vlakte, Silezië, Balkan). Nederlanders die in de Tweede Wereldoorlog aan de Birmaspoorweg werkten, kunnen zestig jaar na dato deze worm nog in hun darmen hebben. In de ontlasting vindt men bij onderzoek met de microscoop geen eieren maar larven. Men wordt besmet op dezelfde wijze als bij mijnwormen namelijk doordat larfjes vanuit de grond door de intacte huid binnendringen. Symptomen Vaak zijn er geen klachten. Toch kan deze infectie wisselende buikproblemen veroorzaken, zoals pijn, opzetting en diarree. Doordat de larfjes door het lichaam en met name onder de huid zwerven, kunnen netelroosachtige, jeukende huidafwijkingen ontstaan. Dit kan de nachtrust flink verstoren. Wanneer bij een routine bloedonderzoek een lichte bloedafwijking, eosinofilie, wordt gevonden, die wijst op een worminfectie, is deze nogal eens te wijten aan een strongyloidesinfectie. Bij mensen met verminderde weetstand die in de tropen zijn geweest, met name in Azië en Zuid-Amerika, dient men de aandoening uit te sluiten. Bij hen kan er namelijk een zeer ernstige, vaak dodelijke infectie ontstaan met heel veel larven en wormen in het lichaam. Behandeling Ivermectine (Mectizan), 200 microgram per kg, eenmalig, of soms enkele dagen achtereen.
2.8. Zweepwormen
Zweepwormen (Trichuris trichiura) zijn wormpjes van 4 cm lengte, die in de dikke darm huizen. Hun eieren, die met de ontlasting naar buiten komen, moeten (evenals spoelworm-eieren) enkele weken rijpen in de vrije natuur voordat zij zich, na doorgeslikt te zijn, in de darm kunnen ontwikkelen tot volwassen wormen. Besmetting geschiedt op dezelfde manier als bij spoelwormen. Symptomen Zware infecties, dat wil zeggen infectie met duizenden wormen, kunnen buikpijn en diarree geven. De lichte infecties die vaak bij Europeanen in de tropen worden gevonden, hebben geen betekenis. Behandeling Na enkele jaren raakt men de wormen geleidelijk vanzelf kwijt, maar mebendazol (Vermox), 100 mg tweemaal daags gedurende 3 dagen, helpt de geïnfecteerde snel van de wormen af.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
3. HUIDZIEKTEN De huid is in de tropen een kwetsbaar lichaamsdeel. De zon is in de tropen heel fel en niet iedere huid kan even goed tegen de zon. Kleine huidwondjes, bijvoorbeeld insectenbeten, raken in de tropen gemakkelijk geïnfecteerd en kunnen uitgroeien tot hardnekkige zweren. Als die niet reageren op uitwendige behandeling, kan men het beste enige dagen een antibioticumpreparaat slikken, zoals erythro- of clarithromycine gedurende 5 dagen. Goede huidhygiëne kan veel narigheid voorkomen: liefst regelmatig wassen met niet te veel zeep, waarna men zich goed moet afdrogen. Ook doet men er goed aan elke wond, hoe klein ook, onmiddellijk met jodium te ontsmetten en met een pleister of verbandje te bedekken. 3.1. Larva migrans
Larva migrans is een huidaandoening die wordt veroorzaakt door larven van mijnwormen die eigenlijk thuishoren bij honden en katten. Men wordt bijvoorbeeld geïnfecteerd op een strand dat ook door honden wordt bezocht en bevuild. Symptomen Vanaf de plaats waar de larven de huid zijn binnengedrongen, ontstaan jeukende langzaam voortkruipende huidgangetjes (creeping eruption). Behandeling De aandoening verdwijnt na enkele weken tot maanden vanzelf doordat de larven afsterven, omdat zij in een verkeerde gastheer zijn terechtgekomen en niet verder komen dan de huid. Met bepaalde wormmiddelen kan men dit natuurlijke verloop versnellen. Ivermectine (Mectizan®) is effectief: 200 microgram per kg, eenmalig.
3.2. Leishmaniasis (huidleishmaniasis)
Deze aandoening, gekenmerkt door diepe, chronische huidzweren, komt in veel (sub)tropische landen voor. De infectie wordt veroorzaakt door Leishmaniaparasieten die door ‘zandvliegjes’ (Phlebotomus, sandfly, in Zuid-Amerika Lutzomyia genoemd) worden overgebracht. Huidleishmaniasis kan men oplopen in landen rond de Middellandse Zee, het Midden-Oosten, Afghanistan, Afrika en Midden- en Zuid- Amerika. Er zijn verschillende soorten parasieten die een variatie aan aandoeningen veroorzaken. De behandeling is afhankelijk van de soort parasiet en geschiedt bij voorkeur door artsen met ervaring in tropische dermatologie of tropische infectieziekten.
3.3. Myiasis
Myiasis, ook tumbu-fly of mango-fly genoemd, is het verschijnsel, waarbij vliegenlarven zich in de huid van mens of dier ontwikkelen tot iets wat op een steenpuist lijkt. Bij uitdrukken komt er dan geen etter maar een larve uit, die enkele centimeters lang kan zijn. In Afrika leggen de vliegen die hiervoor verantwoordelijk zijn hun eieren op wasgoed of op de grond. Men wordt besmet door op de grond te zitten of te liggen, of via het wasgoed. Door het wasgoed te strijken kan men voorkomen dat levende eieren en larven op de huid komen. In Zuid-Amerika plakken de vliegen hun eieren onder andere rondvliegende insecten. Als deze insecten op de mens landen, komt het ei op de huid en kan de larve vanuit het ei de huid binnendringen. Behandeling Een beetje vaseline op de opening smeren en een tijdje laten zitten. Het larfje krijgt dan ademnood en komt vaak een beetje naar buiten, zodat het er uitgedrukt kan worden. Bij de Latijns-Amerikaanse vorm lukt dat niet altijd snel; met geduld en enkele malen vaseline opsmeren lukt het vaak wel. Deze aandoeningen zijn onschuldig.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
3.4. Prickly heat
Prickly heat is een veelvoorkomende huidaandoening, vooral in een vochtig/heet klimaat. Symptomen Jeuk, rode pukkels en vlekken, vooral op huidgedeelten die door kleding bedekt zijn, maar soms ook over de hele huid (vooral bij baby’s). Behandeling Door luchtige en niet-knellende kleding te dragen, regelmatig te douchen, zich goed af te drogen en talkpoeder (of gewone babypoeder) te gebruiken, voorkomt en geneest men deze lastige aandoening meestal. Een goed en veel gebruikt smeerseltje is calaminelotion. Bij langer verblijf in de tropen krijgt men steeds minder last van prickly heat. Prickly heat wordt ook wel ‘rode hond’ genoemd (niet te verwarren met de besmettelijke ziekte rodehond).
3.5. Schimmels
Schimmels houden van warmte en vochtigheid en dus ook van de tropen; het bekende ‘zwemmerseczeem’ tussen de tenen verergert er vaak, maar ook op andere plaatsen, vooral waar huid tegen huid komt, zoals in liezen, oksels en onder de borsten krijgt men gemakkelijk een schimmelinfectie. Symptomen Rode jeukende plekken, soms in de vorm van een ring (ringworm). Houd deze plaatsen zo droog mogelijk. De meest voorkomende schimmelinfectie Pityriasis versicolor (in Indonesië panu, in Suriname lota genoemd) bestaat uit kleine licht-schilferende lichte vlekken vooral op borstkas, schouders, bovenarmen en rug. Het is een onschuldige aandoening die niet jeukt. Behandeling In de tropen heeft behandeling weinig zin omdat je toch steeds opnieuw besmet wordt. Laat de vlekken rustig zitten. Na terugkeer in Nederland verdwijnen ze waarschijnlijk vanzelf. Als men deze infectie toch wil behandelen (met Selsunlotion), moet het hele lichaam ingesmeerd worden, ook daar waar de infectie niet zichtbaar is. Vaak moet de behandeling langdurig, tot enige weken, worden voortgezet. 3.6. Schurft (mijten,’grasluizen’)
Mijten (kleine teken) kunnen lastige jeukende huidafwijkingen geven. De meest bekende is de schurftmijt, die scabiës (schurft) veroorzaakt. Zwangere vrouwtjes boren een gangetje in de huid, waarin zij hun eieren deponeren. Scabiës gaat gemakkelijk over van mens op mens, zodat het vaak nodig is alle huisgenoten te behandelen met een antiscabiësmiddel, bijvoorbeeld neo-scabicidol. Een soort mijt die onder andere in Suriname (grasluis, patataloso) en omringende landen veel voorkomt, veroorzaakt een jeukende huiduitslag vooral op plaatsen waar kleren nauw aansluiten aan de huid (enkels, liezen, onder de broekband). Ook lang nadat de mijten zelf verdwenen zijn, kunnen jeuk en huiduitslag blijven bestaan. Antijeukmiddelen zijn de enige therapie. 3.7. Vlooien en luizen
In de tropen zijn luizen en vlooien vaak de oorzaak van jeuk en huiduitslag. Men doet ze meestal op in een niet-hygiënische omgeving zoals vieze hotels. Schaamluizen doet men doorgaans op bij seksueel contact. Vlooien zijn meestal afkomstig van huisdieren (honden, katten, vogels, et cetera).
3.8. Wormen
Wormen die huidafwijkingen kunnen geven zijn Onchocerca volvulus en strongyloides. en larva migrans.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
3.9. Zandvlooien
Zandvlooien (Tunga penetrans) zijn op vele plaatsen in Afrika, Midden- en Zuid-Amerika, de Cariben en India lastige huidparasieten. De zwangere vrouwtjesvlo boort zich in de huid, vooral van de voeten (vaak onder een nagel) en ontwikkelt zich daar tot een hard knobbeltje ter grootte van een erwt. Met een steriele naald kan dit eruit gehaald worden. Loop niet op blote voeten of sandalen in zandige gebieden in de omgeving van en in dorpen waar deze vlo (ook wel chigger, jigger of chigoeflea genaamd) veel voorkomt. De lokale bevolking weet vaak waar deze vlooien zitten.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
4. KOORTSENDE ZIEKTEN
4.1. Brucellose
Brucellose (maltakoorts) is een chronische ziekte met koorts, die wordt veroorzaakt door Brucellae, een soort bacteriën. De mens wordt geïnfecteerd door het consumeren van ongepasteuriseerde melk of kaas die afkomstig is van koeien, geiten of kamelen met brucellose. De aandoening komt wereldwijd voor, ook in Frankrijk en rond de Middellandse Zee, maar niet in Nederland. Symptomen De koorts heeft een golvend verloop, kan maanden duren en kan onder andere gepaard gaan met hoofd-, rug- en gewrichtspijnen en soms met depressies. Behandeling Met antibiotica is de ziekte in een vroeg stadium vlot te genezen; in een laat stadium kan een lange behandeling nodig zijn.
4.2. Buiktyfus
Buiktyfus wordt veroorzaakt door Salmonella typhi-bacteriën. Men krijgt de bacteriën binnen via besmet voedsel of water. Symptomen Behalve hoge koorts die tot drie weken aanhoudt, zijn er weinig typische ziekteverschijnselen. De ziekte gaat niet gepaard met frequente diarree, zoals nogal eens wordt gedacht. Soms is er diarree, maar vaker het tegenovergestelde: verstopping. Meestal heeft de patiënt hoofdpijn en wordt hij na enkele dagen suffig. Buiktyfus komt in de tropen (met name Azië) zoveel voor dat men bij elke ‘onbegrepen’ koorts die niet reageert op antimalariamiddelen hieraan moet denken. Behandeling Wanneer de patiënt tijdig behandeld wordt, bijvoorbeeld met ciprofloxacine, chlooramfenicol of een cefalosporine, geneest hij meestal snel. Onbehandeld kan hij doodgaan aan complicaties, zoals buikvliesontsteking. Preventie Als het goed is ben je hiertegen gevaccineerd. De vaccinatie is niet honderd procent beschermend. Preventie bestaat ook uit een zorgvuldige keuze van voedsel en drank.
4.3. Paratyfus
Paratyfus wordt veroorzaakt door Salmonella paratyphi A, B of C. Het lijkt op buiktyfus, maar verloopt meestal milder. De ziekte kan ernstig verlopen en is dan alleen van buiktyfus te onderscheiden door kweek van de bacterie. Soms verloopt ze ook als een vrij onschuldige diarree. De behandeling komt overeen met die van buiktyfus.
4.4. Arbovirusinfecties
Arbovirussen zijn zogeheten Arthropod-borne virussen. Dat zijn virussen die worden overgebracht door arthropoden, geleedpotigen zoals insecten, teken en mijten. Veel van deze virussen die normaliter in dieren huizen, worden door deze insecten op de mens overgebracht. De ziekte- beelden kunnen in vier grote groepen worden ingedeeld: 1. acute koorts met hoofdpijn, soms met huiduitslag; duur: enkele dagen 2. acute koorts met aantasting van de hersenen, met soms zeer ernstige gevolgen, zoals:
3. acute koorts met bloedingsneiging 4. acute koorts met huiduitslag en gewrichtsaantasting; duur: soms weken tot maanden.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Deze infecties komen veel voor in verschillende delen van de wereld, ook in Europa waar bijvoorbeeld de ‘Napelskoorts’ voorkomt. Het virus wordt door kleine mugjes overgebracht. De bekendste arbovirusinfecties zijn dengue en gele koorts.
4.4.a. Dengue (knokkelkoorts)
Dengue of knokkelkoorts komt in veel landen in de (sub)tropen voor (vooral in Zuidoost-Azië, de Cariben en Zuid- Amerika). De ziekte wordt veroorzaakt door het denguevirus, waarvan vier typen bestaan. Het virus wordt overgebracht door muggen (Aedes-muggen) die vooral overdag steken. De mug houdt zich binnen schuil in kasten en op andere donkere plaatsen. Aedes-muggen broeden in allerlei waterhoudende voorwerpen, in de zon en in de schaduw. Voorkeursplekken zijn vaten, potten, vazen, watertanks, spoelbakken, flessen, blikjes en andere plaatsen waar water in blijft staan of wordt opgeslagen. Dengue kan zich uiten als koorts, maar ook als ernstige ziekte met shock of met bloedingneiging (dengue shock syndroom of dengue hemorrhagische koorts). Denguekoorts is een ziekte met griepachtige verschijnselen. De ziekte treedt vooral op bij oudere kinderen en volwassenen. Deze infectieziekte is zelden dodelijk. Dengue hemorrhagische koorts heeft een ernstiger verloop en kan dodelijk zijn. Bij Europeanen is deze vorm uitzonderlijk. Symptomen Dengue-koorts verloopt als een soort griep. Plotseling hoge koorts, ernstige voorhoofdspijn, pijn achter de ogen, spieren gewrichtspijn, huiduitslag op borst en armen, misselijkheid en braken. Gevaarlijk is de ziekte meestal niet, maar het kan lang (tot maanden) duren voordat de patiënt zich weer helemaal fit voelt. Wordt men echter opnieuw geïnfecteerd, bijvoorbeeld tijdens een nieuwe reis, dan kan de ziekte een ernstiger verloop hebben en kunnen het shocksyndroom of de hemorrhagische koorts ontstaan: bleke, klamme huid, bloedneus, bloedend tandvlees, slaperigheid en rusteloosheid. Preventie Tegen dengue bestaat geen vaccin of preventief geneesmiddel. Wel zijn er twee andere belangrijke manieren om dengue te voorkomen: • Bescherming tegen muggenbeten (zie onder “Ziek worden in de tropen”). • Eliminatie van muggenbroedplaatsen.
4.4.b. Gele koorts
Deze ziekte wordt veroorzaakt door het gele koortsvirus. Dit virus wordt overgebracht door de steek van Aedesmuggen. De ziekte komt voor in tropisch Afrika en Latijns- Amerika, niet in Azië. De kans dat vakantiegangers die gevaccineerd zijn deze ziekte oplopen, is zeer gering. Jij bent wel gevaccineerd, maar geen vakantieganger, dus wees alert op symptomen! Symptomen Gele koorts is een soort geelzucht met hoge koorts die vaak dodelijk verloopt, vooral door bloedingneiging. Preventie Tegen gele koorts bestaat een effectief vaccin. Voor veel landen is een vaccinatiebewijs verplicht. Jij bent ertegen ingeënt.
4. 5. Hepatitis a
Hepatitis A (geelzucht, geling, besmettelijke geelzucht) is een leverziekte die veroorzaakt wordt door een virus dat vanuit ontlasting terecht is gekomen in voedsel of drank. Preventie In de tropen komt de ziekte vaak voor, maar in de westerse wereld niet meer. Dit komt door de verbeterde hygiëne. Nederlanders hebben dan ook zelden weerstand tegen de ziekte. Om die reden krijgt iedereen die naar de tropen gaat het advies om zich te laten vaccineren. Symptomen
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
Vooral bij volwassenen kan de ziekte ernstig verlopen. De patiënt heeft koorts, wordt geel, de urine wordt donker en de ontlasting wordt lichtgekleurd (als stopverf). De koorts is meestal niet erg hoog en verdwijnt als de patiënt geel wordt. Er is wat pijn rechtsboven in de buik en de patiënt heeft last van misselijkheid. Vooral vet wordt slecht verdragen. De ziekte duurt enkele weken. In de acute periode doet men het meestal rustig aan en probeert men calorieën naar binnen te krijgen, vooral met zoete voeding en dranken. Men mag overigens eten waar men trek in heeft, maar alcohol kan men beter laten staan. Bij kinderen kan de aandoening zeer mild zijn of zelfs ongemerkt verlopen. Bij volwassenen kan een zeer ernstige leverontsteking ontstaan, waardoor stollingsstoornissen en bloedingneiging kunnen optreden. Behandeling Geneesmiddelen tegen hepatitis A bestaan niet. Vrijwel alle patiënten genezen vanzelf, al kan her maanden duren voordat men weer helemaal fit is. Daarna is men levenslang immuun. Men kan dus maar eenmaal hepatitis A krijgen, net als mazelen en rodehond.
4.6. Hondsdolheid
Hondsdolheid (rabiës) komt in veel tropische gebieden regelmatig voor bij de plaatselijke bevolking. Het aantal gevallen van hondsdolheid bij buitenlanders in de tropen is echter zeer klein. Over de laatste tien jaar zijn geen gevallen van Nederlanders beschreven. Hondsdolheid is een dodelijke ziekte. Wie door een hond of ander dier wordt gebeten, moet onmiddellijk een arts raadplegen voor een serie vaccinaties. De wond moet altijd goed gewassen worden met veel water en zeep, ten minste 5 minuten lang. Rabiës is de enige ziekte waartegen men zich nog kan laten vaccineren nadat men besmet is. Dat komt door de lange incubatietijd. Wie eenmaal rabiësverschijnselen heeft, is ten dode opgeschreven; een behandeling bestaat niet. Als het dier waardoor je gebeten bent bekend is en gevangen en het blijkt na twee weken observatie nog gezond te zijn, dan had het geen rabiës. Sterft het in die tijd, dan kan hersenonderzoek door een dierenarts uitmaken of het aan rabiës is overleden. Deze procedure is op de meeste plaatsen in de tropen niet mogelijk.
4.7. Kala azar
Kala azar (viscerale Leishmaniasis, d.w.z. Leishmaniasis van de inwendige organen) wordt veroorzaakt door Leishmaniaparasieten, die worden overgebracht via de steek van een zandvliegje (sandfly, Phlebotomus of Lutzomyia- soorten). Symptomen Kala azar is een chronische ziekte, weken tot maanden durend, met onregelmatige koorts, bloedarmoede en afwijkingen aan diverse organen, vooral een grote milt. Onbehandeld is het verloop vaak dodelijk. De ziekte komt voor in veel (sub)tropische landen, vooral in India en in Oost- Afrika, ook bijvoorbeeld in de landen rond de Middellandse Zee. Europeanen in de tropen lopen de ziekte zelden op.
4.8. Rickettsiosen
Rickettsiosen (onder andere vlektyfus, tekenbeetkoorts en Afrikaanse tekenkoorts) is de verzamelnaam voor een aantal vlektyfusachtige ziekten, die worden veroorzaakt door Rickettsiae. Dit zijn zeer kleine micro-organismen, die worden overgebracht via luizen (de klassieke vlektyfus), vlooien, teken of mijten. Van deze groep komt de vorm die door teken wordt overgebracht (tick-typhus, tekenkoorts of tekenbeetkoorts) verreweg het meeste voor, ook bij Europeanen in de tropen. De ziekte komt voor in landen rond de Middellandse Zee, Afrika (vooral Oost- en zuidelijk Afrika) en in India. Tick-typhus is meestal een vrij onschuldige ziekte. In Amerika komt Rocky Mountain Spotted Fever voor, een ziekte die zeer ernstig kan verlopen. Symptomen
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
De koorts, die gepaard gaat met hoofdpijn en vaak met een vlekkige huiduitslag, duurt enkele dagen en verdwijnt vanzelf. Op de plaats van de tekenbeet ontstaat vaak een puistje met een zwarte korst. Tevens krijgt men opgezette pijnlijke lymfeklieren. Behandeling De ziekte geneest vanzelf, maar de genezing verloopt vlotter met doxycycline, 100 mg tweemaal per dag, 5 tot 7 dagen.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
5. GESLACHTSZIEKTEN Wie in Nederland een geslachtsziekte krijgt, zal meestal snel behandeld worden, maar in de tropen blijven veel mensen er onbehandeld mee rondlopen. Zij zijn besmettelijk voor anderen. Bij geslachtsverkeer met een onbekende is de kans op het oplopen van een zogenaamde seksueel overdraagbare (venerische) ziekte in de tropen groter dan hier. De belangrijkste ‘klassieke’ geslachtsziekten zijn gonorroe, syfilis en ulcus molle. De behandeling geschiedt door een arts. Andere zeer belangrijke ziekten die door geslachtsverkeer kunnen worden overgebracht, zijn hepatitis B en HIV-infectie/aids. Het virus dat deze besmettelijke ziekten veroorzaakt kan ook overgebracht worden via bloedtransfusies of niet-steriele injectienaalden. Hepatitis –B geneest meestal vanzelf, maar soms is er blijvende leverbeschadiging en op den duur kan er levercelkanker ontstaan. Gonorroe (druiper) komt overal in de tropen veel voor. De man krijgt pijn bij het urineren en er komt etterige afscheiding uit de pisbuis (urethra), de vrouw krijgt vaak alleen wat versterkte vaginale afscheiding (fluor). Onbehandeld kan de man chronische plasklachten houden, terwijl bij een vrouw ernstige onderbuikafwijkingen en steriliteit het gevolg kunnen zijn. Syfilis (lues) geeft als eerste verschijnsel een harde, niet-pijnlijke zweer, meestal aan penis of vagina, maar soms op andere plaatsen als mond en anus. Wanneer lues niet goed behandeld wordt, kunnen uitgebreide afwijkingen ontstaan aan de huid en later ook aan andere organen, onder andere aan het zenuwstelsel. Syfilis en gonorroe komen soms tegelijk voor. Door de meestal kortdurende behandeling van gonorroe kan het voorkomen dat het eerste stadium van een tevens opgelopen syfilis, de zweer, wordt overgeslagen, zodat men later verrast kan worden door het uitgebreide tweede stadium. Wanneer je voor gonorroe bent behandeld, laat dan ook altijd je bloed controleren op een mogelijk nog latent aanwezige syfilis. Ulcus molle (weke sjanker) geeft zweren aan de geslachtsorganen, die in tegenstelling tot die van syfilis wél pijnlijk zijn. Naast de drie genoemde ziekten worden ook schurft en schaamluizen bij geslachtsverkeer overgebracht.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
6. SLANGEN EN ANDERE ENGE BEESTEN 6.1. Slangen
Van de 2700 verschillende soorten slangen is het merendeel niet giftig. De meeste wél giftige slangen zijn klein en hebben te weinig gif om een volwassen mens te doden. Slangen zijn zelden agressief. Zij bijten een mens wanneer zij zich bedreigd voelen en spuiten dan in hun schrikreactie meestal maar een gedeelte van hun gif in de huid. Slechts enkele tientallen slangen zijn voor de mens werkelijk gevaarlijk: de Afrikaanse cobra’s, mamba’s en reuzenadders, de Aziatische cobra’s en kraits en de Amerikaanse koraal- en ratelslangen. In de praktijk komen ernstige slangenbeten bij Europeanen in de tropen zelden voor. Verhalen over slangen die met hoge snelheid hun potentiële slachtoffer achtervolgen (mamba’s), berusten op fantasie. De kans op een slangenbeet is op het platteland vele malen groter dan in de steden. Wees dan ook extra alert indien je buiten de steden verblijft. Adviezen • Ga op het (platteland) nooit in het donker op stap zonder zaklantaarn, zodat je ziet waar je
loopt en niet per ongeluk op een slang trapt.
• Draag hoge schoenen en een lange broek op terreinen waar zich slangen kunnen
• Loop door hoog gras of struikgewas met enig lawaai, of sla met een stok voor je uit, zodat
• Steek ook binnenshuis nooit je hand of voet ergens in zonder even te kijken of er geen
• Stoot slangen niet in hun rustplaats, zoals onder stenen en hout of in gras, struiken en
• Zorg dat je geen muizen of ratten in huis hebt, want die trekken slangen aan. • Houd het gras rond je huis kort. Slangen houden niet van open plekken. • Als je een slang ziet, blijf dan rustig staan en geef hem de kans zich te verwijderen. Symptomen Wordt men onverhoopt toch door een slang gebeten, dan hangen de gevolgen af van de soort slang en de hoeveelheid slangengif in het lichaam. Zwellingen, blaarvorming in de omgeving van de beet, vergroting van de lymfeklieren kunnen symptomen zijn van slangenbeten. Behandeling Na een beet zijn eerstehulpmethodes als het uitzuigen of insnijden van de wond, het ‘elektriseren’ en het aanleggen van een knelverband niet zinvol en soms zelfs gevaarlijk. Het beste is het gebeten lichaamsdeel zoveel mogelijk rust te geven, een brede zwachtel (breed verband, zakdoek) over het gebeten deel aan te leggen, stevig maar niet afknellend, en het lichaamsdeel te immobiliseren en laag te houden. Gebruik paracetamol voor pijnstilling, geen Aspirine® omdat dit de bloedstolling beïnvloedt. Ga zo snel mogelijk naar een ziekenhuis, waar zo nodig antiserum wordt gegeven. Dit kan alleen veilig onder medische supervisie gebeuren. Her gebruik van een strakke zwachtel (knevel) tussen wond en hart is omstreden. Indien zo’n zwachtel wordt aangelegd, moet hij in ieder geval om de tien minuten even losgemaakt worden. Slangenserum blijft alleen goed in een koelkast en is ongeschikt om op reis mee te nemen. De meeste slangenbeten geven hooguit lokale verschijnselen, als zwelling en pijn. Alleen bij ernstige algemene symptomen (shock, bloedingneiging, verlammingen) is toediening van antiserum nodig. Het is nooit te laat voor toediening van antiserum.
Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
6.2. Bloedzuigers en teken
Bloedzuigers brengen geen ziekten over. Zij komen alleen buitenshuis voor. Word je door bloedzuigers overvallen, dan kun je ze kwijtraken door er een brandende sigaret of lucifer tegen te houden of er azijn, zout of hete pepersaus (chili) op te doen. Ze laten dan los. Maar ze vallen ook vanzelf van de huid af als ze zich volgezogen hebben met bloed. Een vastzittende bloedzuiger van de huid aftrekken is waarschijnlijk niet verstandig, want een achterblijvend stukje verhoogt de kans op een infectie. Teken dienen zo snel mogelijk te worden verwijderd, want hoe langer een teek op je huid zit, hoe groter de kans op besmetting met de ziekte van Lyme. Probeer een teek niet zonder meer van de huid te trekken, dan blijft misschien een deel van de steeksnuit erin zitten, wat langdurige huidirritatie tot gevolg kan hebben. Gebruik een speciale tekenpincet voor de verwijdering van teken, of neem een stevig pincet, zoals een wimper- of haarpincet. Pak de teek met het einde van de pincet vast zo dicht mogelijk op de huid, zodat de kop in de pincetgreep zit. Knijp de pincet goed dicht en geef een stevige ruk. Als na een tekenbeet een rode vlek ontstaat die groter is dan een kwartje, vervolgens steeds groter wordt en dan vooral in het midden weer ‘opheldert’, dan is de kans op een infectie met de bacterie Borrelia burgdorferi, die de ziekte van Lyme veroorzaakt, groot. Raadpleeg in dat geval een arts.
6.3. Insecten
Allerlei insecten en andere geleedpotigen kunnen in de tropen fungeren als overbrenger van ziekten. Maar gelukkig veroorzaken de meeste insectenbeten ook in de tropen alleen maar wat jeuk en een lokale rode verdikking (muggenbult).
6.3.a. Muggen
Naast de grotere muggen zijn het vooral kleine muggensoorten die men in Suriname mampieren en op vele plaatsen sandflies noemt, die het de tropenganger lastig kunnen maken. Deze sandflies zijn zó klein dat zij door normaal muskietengaas heen kunnen. Als dit bewerkt is met insecticide (permetrine) is het evenwel effectief. Gevaarlijk zijn ze niet.
6.3.b. Kakkerlakken
Kakkerlakken zijn in vele tropenhuizen vaste medebewoners. Men kan ze eng en onsmakelijk vinden, gevaarlijk zijn ze niet en ze brengen geen ziekten over.
6.3.c. Mieren
Mieren hou je in de tropen alleen buitenshuis door extreme properheid. Elk etensrestje of suikerklontje trekt onmiddellijk grote aantallen mieren aan. Als je niet van mieren houdt, hou dan je huis schoon en de suikerpot dicht.
6.3.d. Schorpioenen
Schorpioenen hebben hun venijn (gif) letterlijk in hun staart zitten. Daarmee slaan zij toe wanneer ze zich bedreigd voelen. Een schorpioenensteek is pijnlijk, maar minder gevaarlijk dan velen denken. Meestal veroorzaakt deze slechts lokale pijn en zwelling. De pijn kan echter wel hevig zijn. Ernstige algemene verschijnselen zoals shock komen vrijwel alleen voor bij kleine kinderen. Schorpioenen zitten vooral in verlaten huizen, onder stapels hout en stenen. De gevaarlijkste soorten vindt men in Noord-Afrika, Brazilië en Mexico. Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
6.3.e. Spinnen
Ook hiervoor zijn velen banger dan nodig is. Zo is de grote tarantula ongevaarlijk voor de mens. De beruchtste spin is de veel kleinere black widow, die in grote delen van de wereld voorkomt, o.a. in landen rond de Middellandse Zee, ook in Zuid-Europa. De beet van de spin is meestal niet pijnlijk maar na ongeveer 10 minuten ontstaat pijn. eerst in het ledemaat of op de plek waarin gebeten is, daarna in het hele lichaam. De pijn kan zeer hevig zijn. Op de plaats van de beet ontstaat een blaar. Men kan algemene verschijnselen krijgen van misselijkheid, braken, hoge bloeddruk, angst, onrust, psychose. Deze verschijnselen gaan na enkele dagen over; als tegengif gegeven wordt binnen een uur. In veel landen waar de spin voorkomt is in de ziekenhuizen tegengif aanwezig. Na een beet dient men het ledemaat rustig te houden (spalken, arm in mitella). Men kan het beste naar een ziekenhuis gaan. Sterfte door deze spinnenbeet komt zelden voor. Kinderen en oude mensen, vooral als zij ziekten hebben van het hart of de longen, lopen groter risico op overlijden.
6.3.f. Vliegen
Op de rol die ordinaire huisvliegen kunnen spelen bij het overbrengen van ziekten werd al gewezen onder “darminfecties”.
6.4. Giftige zeedieren
In warme zeeën komen meer giftige zeedieren voor dan bij ons. Baders, zwemmers en duikers lopen een relatief kleine kans met deze dieren in aanraking te komen. Bedenk dat veel van deze mooie zeedieren giftig kunnen zijn en probeer contact te vermijden. Voor duikers dienen zwemhandschoenen, duikerspak en vinnen als goede preventie. Zwemmers, baders doen er verstandig aan niet met blote voeten te zwemmen (sandalen, gymschoenen, flippers, waterschoenen) zeker als je boven koraalriffen gaat zwemmen.
6.4.a. Kwallen
De tentakels van kwallen bestaan uit vele netelcellen die zich bij aanraking ontladen. Een gevolg hiervan is jeukende of brandende huiduitslag. Met azijn of in water opgeloste Aspirine® is de jeuk te verhelpen. De netelcellen moeten worden verwijderd om te voorkomen dat er nog meer gif wordt afgegeven. Vooral in Zuidoost-Azië komen veel giftige kwallen voor; delen van de oceaan rond Australië zijn berucht. Aan vergiftiging door de ‘box jelly fish’ kan men overlijden. Enkele raadgevingen: • was de nog aanwezige netelcellen af met zeewater. Door gebruik te maken van gewoon of
heet water zullen de achtergebleven netelcellen hun gif juist uitstorten.
• giet azijn (niet altijd direct aanwezig), alcohol of urine over de huid. Dit inactiveert het
gif. Verwijder daarna de nog achtergebleven netelcellen met een scheercrème en scheermes.
• geef pijnstillers (krachtige kunnen wel eens nodig zijn: pijnkillers), andere maatregelen
zoals een infuus en zuurstof zijn wellicht vereist
6.4.b. Zee-egels en zeesterren
In de tropen staan deze dieren bekend om hun gevaarlijke giftige en pijnlijke stekels. Indien men op een zee-egel of zeester trapt, moeten de achtergebleven stekels één voor één zorgvuldig met een pincet worden verwijderd. Een heet waterbad van minstens een uur (steeds heet water toevoegen) helpt tegen de pijn. Als men onwel wordt, is transport naar het ziekenhuis het eerste vereiste. Ehbo kit Stage in de Tropen/Ghana Samengesteld door M. Arts, juni 2006 Vitalis College ROC West Brabant
EL AGENTE DEL REINO DE DIOS OBEDECE A SU REY (C.9.2.3) REFERENCIA BÍBLICA: VERSÍCULO CLAVE: "Honra a Dios y cumple sus mandamientos, porque eso es el todo del hombre" (Eclesiastés 12:13, Dios Habla Hoy). CONCEPTO CLAVE: Como agente del Reino de Dios tengo que entrenarme yprepararme para honrar a mi Rey (Jesús) y cumplir sus mandamientos. OBJETIVOS EDUCATIVOS: Al fina
Drug Allergy Conditions Family Member 3 Family Member 2 Family Member 1 Beneficiary medications, and drug allergies Please list other health conditions,bottom of this chart. appropriate box. If an allergy has occurred with a medication not listed below, please list it in the space provided at the INSTRUCTIONS FOR COMPLETING THE DRUG ALLERGY CONDITIONS: Physician Last Nam